‘लकडाउन’ भित्र श्रीरामका सेडोकाहरु : पुष्पराज गिरी ( समिक्षा )

कपन अनलाइन

काठमाडौं ,बैशाख ११।

नेपाली साहित्यमा जापानी शैलीको प्रयोग शुरु भइसकेको छ । सजिलै बुझ्न सकिने शैली, शब्द र रचनाहरुले गर्दा जापानी काव्यहरु निकै चर्चित मानिन्छन् । यसैले पनि नेपाली साहित्यमा जापानी शैलीलाई उपयोग गरेर काव्य रचना गर्ने साहित्यकारहरुको कृयाशीलता बढीरहेको छ। यिनै साहित्यकार हरुमध्ये अग्रपंक्तिमा आउने युवा साहित्यकार हुन् श्रीराम श्रेष्ठ ।

नेपाली लेखन तथा साहित्यमा विशेष रुचि राख्ने उनले कविता, मुक्तक, गीत, लघुकथा, समीक्षा, समालोचना, यात्रा संस्मरण, निबन्ध तथा अनुसन्धानात्मक लेख लगायत थु्रप्रै विधाहरुमा कलम चगाएका छन् । अझै बढी रुचि अनुसन्धान र खोज गरेर यथार्थ अध्ययन लेखनमा उनको विशेष रुचि रहेको देखिन्छ । दर्जनौं कृतिहरु प्रकाशन समेत गरिसकेका श्रेष्ठ लेखन क्षेत्रका एक बहुआयामिक लेखक एवं स्रष्टा नै हुन् ।
नेपाली भाषामा जापानी शैलीलाई उतारेर विभिन्न काव्य रचना प्रस्तुत गर्न समेत उनको क्रियाशीलता रहँदै आएको छ । नेपाली साहित्य क्षेत्रमा विस्तारै रुचिबढिरहेको जापानी हाइकु, तान्का, सिजो, कटौता, सोमोन्का, डोडोइट्सु, सेडोका, बुसोकुसेकिका, मण्डो, हाइकाइ, हाइगा जस्ता काव्य विधाका थुप्रै रचना नेपाली साहित्यानुरागि समक्ष श्रेष्ठले पस्किसकेका छन् ।

जापानी साहित्यलाई नजिकबाट नियालिरहेका श्रेष्ठले त्यहाँको संस्कृति, शैली र साहित्यलाई नेपाली शैलीमा उतारेर नेपाली समाजमा जापानी साहित्यलाई चिनाउन थुप्रै काव्य कृति समेत रचना गरेर महत्वपूर्ण कार्य गरेका छन् । यिनै जापानी शैलीका विविध रचनाहरुमध्ये श्रीराम श्रेष्ठका जापानी शैली ‘सेडोका विधामा लेखिएको कृति ‘लकडाउन’ प्रकाशित समेत भइसकेको छ । लकडाउन नुवाकोट साहित्य प्रतिष्ठान नेपालले यसैवर्ष अर्थात् वि.सं २०७७ मा प्रकाशित गरेको हो ।
कोरोना भाइरसको संक्रमणको महामारीको कारण सिर्जना भएको लकडाउन पनि एउटा ठुलै समस्या बन्यो । कोरोनाको शिकार नबनेका पनि लकडाउनको शिकार बने । तर लकडाउनको परिस्थितिमा पनि एउटा सर्जकको सिर्जना रोकिएन । रोकिने कुरा पनि भएन । स्रष्टाको कल्पना र सिर्जनाको
आयामलाई कुनै छेकबारले किन रोक्न सक्थ्यो र । यसै समयको पेरिफेरीमा श्रीराम श्रेष्ठले जापानी सेडोका विधालाई ‘लकडाउन’ शिर्षकको कृतिमा उतारेका छन् । प्रस्तुत कृतिमा विभिन्न भावका २ सय ६७ ओटा सेडोका संग्रहित छन् ।

सेडोका हाल जापानमा प्रचलनमा रहेको मध्य एक विधा हो । १४ औं शताब्दिबाट जापानमा विकसित भएको सेडोका चिनियाँ साहित्यमा पनि सेडोका उत्तिकै लोकप्रिय रहेको बताइन्छ । श्रेष्ठको भनाइ अनुसार सेडोका छ लाइनमा ५,७,७,५,७,७ को लय हुन्छ स्वर इकाइको हिसाबले ३८ अक्षरमा लेखिन्छ । ‘यो दुईवटा कटौता मिलेर बनेको एउटा लय नभएको कविता हो, जसमा एउटै विषयलाई फरक रुपमा सम्बोधन गरिएको हुन्छ ।’
मान्छेको गति
सागरमा डुबुल्की
पौडिदामा थकान ।
रम्न जानेमा
पच्छ दुःख हाँसेर
जितिन्छ समय नै ।
समयको गतिलाई बुझ्न सके दुखलाई पनि पचाएर समयलाई जित्न सकिन्छ भन्ने भाव प्रस्तुत रचनाले व्यक्त गर्न खोजेको छ । लकडाउन कृति भित्र संग्रहित यो सेडोकाको एउटा उदाहरण हो । यो मार्मिकता कृति शिर्षक जस्तै लकडाउनको परिधि र व्याप्त कोरोना महामारीको संक्रमणको त्रासदि युक्त समस्याबाट लकडाउन भित्र नै धारण गर्नुपर्ने धैर्यताको प्रेरणाको भावका रुपमा समेत बुझ्न सकिन्छ । लकडाउन त्यसै पनि कतै जान मिल्दैन ।

एउटै घेराभित्र घेरिएर बस्नु पर्ने, आफ्नैसँग डराउनु पर्ने विषम परिस्थितिमा मानव मन मस्तिष्क कस्तो होला । कसरी थामिएको होला र कस्तो सोच, इच्छा चाहना मडारिएर आउँदा हुन्, कस्तो समस्याले पिल्सिएका होलान कल्पना गरिसाध्यै हुँदैन ।
यस्तै यस्तै पिडाबोध गरेका मानवहरुका स्मपन्दन, मनोभावनालाई सरल शैलीमा सेडोकामा उतारेका छन्, श्रीराम श्रेष्ठले । विषयवस्तु, परिवेश र प्रवृत्तिलाई एउटै शिर्षक ‘लकडाउन’ चयन गरिनु कृतिको शिर्षक सार्थक देखिन्छ ।

लकडाउनमा सेडोका मार्फत् आफ्ना भावनाहरुलाई आम जीवनसाँग मेल खानेगरी रचनाहरु सिर्जना गर्न सक्नु उहाँको क्षमता तारिफ योग्य छ । सेडोका विधाका रचनाले भरिएको ‘लकडाउन’ भित्रका सेडोका पठन योग्य मात्र छैन्न, जापानी सेडोका विधा जान्न चाहनेका लागि ‘लकडाउन’ अझै महत्वपूर्ण कृतिका रुपमा समेत लिन सकिन्छ ।
वरिष्ठ साहित्यकार एवं जापानी साहित्यका विविध विधाका जानकार व्यक्तित्वका रुपमा नेपाली साहित्यमा परिचित पुष्कर लोहनीले कृति लकडाउन भित्रका सेडोकाका विषयमा आफ्ना भनाई राख्दै भनेका छन् ‘ सेडोकामार्फत् आफ्ना विभिन्न तहका उद्वेगलाई श्रीराम श्रेष्ठले बाहिरै सवैको अगाडि देखाउन पुग्नुभएको छ । विभिन्न तहका अभिव्यक्तिबाट विभिन्न कुराको परिचय दिने काम पनि नभएको होइन ।

आफ्नै जीवनमा घटेका घटनाहरुलाई नै आधार बनाएर सिर्जना गरिएका काव्यात्मक गतिको आफ्नै स्वर छ, आफ्नै पनले सम्प्रेषण गर्न पछि परेको पनि छैन ।’
थुप्रै प्रकाशित कृति मध्ये जापानी विधाका सेडोकाहरु संग्रह गरिएर प्रकाशित भएको ‘लकडाउन’ श्रीराम श्रेष्ठको पहिलो कृति हो । यो सँगै उनको जापानी साहित्यका डोडोइट्सु र बुसोकुसेकिका संग्रहका कृतिहरु नाङगो सपना र डोब पनि सँगै प्रकाशनमा आएको थियो । तिनै कृतिहरु नुवाकोट साहित्य प्रतिष्ठान नेपालले प्रकाशनमा ल्याएको हो ।

नेपाली साहित्यका थुप्रै विधामा सिर्जना पस्केका श्रेष्ठले जापानी साहित्यमा प्रचलनमा रहेका विभिन्न विधाहरुलाई नेपाली साहित्य क्षेत्रमा प्रस्तुत गरेर जापानी साहित्य शैली र संस्कृतिलाई नेपाली समाजमा परिचित गराएका छन् । यसैमध्ये जापानी सेडोका विधालाई नेपाली शैलीमा आफ्नै मौलिक परिवेशका रचनालाई संग्रहित गरेर लेखिएका सेडोकाहरु ‘लकडाउन’ कृतिमा समेटिएका छन् ।

सहकार्य : कपन बानेश्वर साहित्यिक साप्ताहिक