तनाव अर्थात मुड डिस्अर्डर
मान्छेको मनस्थितिमा भर पर्ने कुरा हो हरेक घटनाको परिणम कस्तो निकाल्छ भनेर, जसरी बस्तुको चिरित्र वा विषेशता त्यसको बनौटको आधारमा निर्भर हुन्छ । जीवित प्राणीको पनि चेतना (मस्तिस्क) को आधारमा दुनियाँको सन्देश सम्हालेको हुन्छ । त्यसैले सानो मनस्थितिका मानिसका लागिद कुनै वेला सानै कुराले पनि साह्रै खुशी र रमाइलो बनाउँछ र कुनै बेला सानै दुःखको कुराले पनि मन असाध्यै दःखित हुन्छ । मन परेको उपलब्धी हुँदा फेरी मन असाध्यै चञ्चल हुन्छ, उन्मुक्त हुन्छ ।
त्यस्तो बेलामा सक्रिय भएर काम गर्न मन लाग्छ । बोलिरहन वा रमाइला गफ गरिरहन मनलाग्छ । फेरि कुनै नकरात्मक परिघटनाले छिनभरमै मनमा उथलपुथल आउँछ, तयसले निराशा र दुखित मात्रै बनाउँदैन कहिले काहिँ त नसोचेको काम पनि गरिन्छ, । कहिलेकाहिँ त बिनाकारण केही काम नगर्दा पनि थकाईको महशुस हुन्छ , मान्छे पनि कोहिपनि मन पर्दैन । सुत्यो, निद्रा लाग्दैन । अनि मान्छे जिन्दगीलाई बेकार छ, भन्ठान्न थाल्छ । कतिपय मान्छे त यस्ता कुरा सम्झेर धुरुधुरु रुन पनि थाल्दछन । एउटै मान्छेलाई थरीथरीका व्यथा घरी घरी किन हुन्छ ?
विशेषतः यस्तो स्थिति बाल्यावस्था र किशोरावस्थामा चाहिं अलि बढी हुन्छ । यसलाई भावना वा संवेगको नियमिततामा आउने गडबढी अर्थात मुड डिसअर्डर भनिन्छ । धैरै खुशी हुने वा सक्रिय हुने अवस्थालाई मेनिया भनिन्छ भने मनमा आउने चरम गिरावट वा निराश हुने अवस्थालाई डेप्रेशन भनिन्छ । मुड डिसअर्डर यी दुवै अवस्थाको मिश्रण हो ।
विभिन्न अनुसन्धानहरूमा पाइएअनुसार यसको लागि वंशानुगत कारण प्रमूख मानिन्छ । बावु आमा दुवैलाई यस्तो भएमा सन्तानमा यो समस्या देखिने सम्भावना धेरै हुन्छ । त्यसैगरी अन्य कारणहरूमा भावनात्मक तनावले विशेषगरी अभाव वा गरिवी, बावु–आमा बीच बढी झै–झगडा, साथीभाईको असहयोग आदिले पनि किशोर–किशोरीहरूमा निराशा वा असाधारण खुशीको अवस्था आउने गर्छ । विद्यालय तथा समाजको वातावरणको कारण पनि देखिन सक्छन् ।
मुड डिसअर्डरको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष, पुरूषमा भन्दा महिलाको संख्या बढी भेटिएको छ । मुड डिसअर्डर भएका महिलाहरूमा पनि बढी मात्रामा खुशी भन्दा निराशा भेटिएको छ । विशेष गरेर सामाजिक सांस्कृतिक तथा आर्थिक कारणलाइ जिम्वेवार ठानिएको छ । समाजमा छोरा र छोरी बीच गरिने लैङ्गिक विभेद पनि प्रमूख रुपमा जिम्मेवार छ । पारिवारिक तथा सामाजिक नियन्त्रण, परिवार र बच्चा प्रतिको उत्तरदायित्व, र सानै उमेरमा विवाह गरिदिनाले कतिपय किशारीहरूले पारिवारिक जिम्मेवारीको बोझ बोक्नु पर्दा निराशा बढ्न गई रोगको रूप लिन सक्छन् ।
मुड डिसअर्डरको उपचार तथा रोकथामम गर्न सकिन्छ । यस्तो समस्या आएमा सहयोगको लागि नहिचकिचाइकन अभिभावकलाई भन्नुपर्छ । मुड डिसअर्डरबाट हुने दुवै खाले समस्या (मेनिया र डिप्रेशन) को प्रभावकारी उपचार उपलब्ध छ । मनोचिकित्सक र चिकित्सा मनोविद्सँग सम्पर्क गरेर उपचार गर्नु राम्रो हुन्छ । पारिवारिक मेलमिलाप, आपसी सहयोगको भावना र व्यवहारले यस्ता समस्या घटाउन मद्दत गर्दछ । अभिभावक तथा शिक्षकहरूले आफ्ना बालबालिका तथा युवा युवतीको भावना र व्यवहार बुझ्न सक्छन् । त्यसैले आफ्ना बच्चाहरूमा आएको व्यवहारिक परिवर्तन जस्तै एक्लै बस्ने, कम बोल्ने, नखाने, विनाकारण झर्को मान्ने वा बढी नै खुशी देखिने आदि देखिएमा उनीहरूसँग नजिकिएर समस्या बुझ्नु राम्रो हुन्छ र ती समस्याहरूका कारण अनुसारको सहयोग गरेमा आफै समस्या कम भएर जान्छ ।
बालबालिका तथा किशोरकिशोरीको मनमा आउने समस्या विशेष गरेर मनोसामाजिक कारणले नै हुने भएकोले उपचारमा पनि मनोसामाजिक पद्धति नै बढी प्रभावकारी हुन्छ । यसमा यस्ता तालिम प्राप्त मनोपरामर्शकर्ता वा चिकित्सा मनोविद्ले उनीहरूको समस्या बुझ्ने र त्यसको समाधानमा सहयोग गर्न सक्छन् । परिवारका अभिभावक तथा विद्यालयका शिक्षकहरूलाई पनि समस्याको स्वरुप अनुसार संलग्न गराएर मनोपरामर्श दिनुपर्ने पनि हुन्छ ।
