प्रत्येक चारजनाको जन्ममा एकको मृत्यु वातावरण प्रदूषणका कारण (आलेख)

सो प्रतिवेदनअनुसार विश्वका धनी देशहरुको क्षेत्र जस्तो कि युरोप र उत्तर अमेरिकामा वायुमा पाइने गुणस्तरको मात्रा केही सुधारोन्मुख देखिए पनि गरिब देशमा भने स्थिति झनभन्दा झन ह्रासोन्मुख हँुदै गएको छ । सङ्गठनको शहरी वायु प्रदूषण तथ्याङ्क २०१६ अनुसार विश्वका ठूला शहरहरुमा नयाँ दिल्ल्ली, कायरो, ढाका, कोलकता, मुम्बइ, बेझिङ, साङ्घाइ, इस्तानबुल, मेक्सिकोसिटीलाई प्रदूषित शहर हुन् । यी शहरमा करिब १४ करोड जनसङ्ख्या वसोवास गर्दछन् । वायु प्रदूषण हुने मुख्य कारणमा यातायातका साधनबाट निस्कने धुवाँ, औद्योगिक र कृषिजन्य प्रदूषण, खाना पकाउन प्रयोग हुने दाउरा आदि रहेका छन् ।

वायु प्रदूषणको उच्च जोखिममा रहेको चीनले सन् २०११ देखि ल्याएको प्रदूषण नियन्त्रमा गरेको पहले अहिले निकै सुधार आएको छ भने भारत भने प्रदूषणको उच्च जोखिममा रहेको छ । विश्वका ३० प्रदूषित शहरको सूचीमा भारतका १६ वटा शहर पर्दछन् भने चीनका पाँचवटा शहरमा मात्रै प्रदूषणको समस्या रहेको छ । यद्यपि, विश्वमा वायु प्रदूषणको चपेटामा रहेको चीनमा हरेक पाँचजनाको मृत्युमा एकको मृत्युको कारण बनेको छ अर्थात दैनिक चार हजारले अकालमै मृत्युवरण गरिरहेको अवस्था चिनीयाँ समाचार संस्था सिन्ह्वाले जनाएको छ ।

विश्वका आधा जनसंख्या असुरक्षित वायु गुणस्तरको अवस्थामा रहेका छन् भने तीमध्ये एक अर्ब ३० करोड पूर्वी एसिया तथा प्रशान्त क्षेत्रमा वासोवास गर्दछन् । दक्षिण एसियाको वायु प्रदूषणले बर्सेनी १७ लाख मानिसलाई अकालमै ज्यान लिने गरेको छ । यो संख्या विश्वका वायु प्रदूषणबाट मर्नेको ३० प्रतिशत हो ।

घरभित्रको धुवाँको कारण विश्वमा बर्सेनी २० लाख मानिसले ज्यान गुमाइरहेका छन् । विश्वका मानव मृत्युका प्रमुख कारणमध्ये घरभित्रको धुवँँ चौथो स्थानमा रहेको छ । विश्वको जनसङ्ख्याको झण्डै आधाभन्दा बढी विशेषगरी एसिया, अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकी देशका मानिसले खाना पकाउन र तापका लागि जैविक ऊर्जाको प्रयोग गर्दछन् । यसले उनीहरुको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्नुको साथै वातावरणमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ । विश्वको आर्थिक विकासको मुख्य आधार खनिज तथा जैविक ऊर्जाको खपतलाई स्वच्छ तथा नवीकरणीय ऊर्जाले प्रतिस्थापित गर्न नसकिएसम्म वायु प्रदूषणलाई कम गर्न सकिंदैन । ऊर्जा सम्बद्ध उत्सर्जनलाई २०१० को तुलनाबाट करिब ७० प्रतिशतले कटौती गरी न्यून कार्बन ऊर्जा उत्पादनतर्फ वातावरणविद्को जोड रहेको छ ।

वायु प्रदूषण गर्ने प्रमुख पदार्थहरूमा सल्फर अक्साइड, नाइट्रोजन अक्साइड, कार्बन मोनोअक्साइड, अर्गा्निक पदार्थ, वायुमण्डलीय सुष्म कण, ओजोन ग्यास आदि हुन् । यस्ता पदार्थहरू श्वास फेर्दा श्वास नली हुँदै फोक्सो तथा रक्तसञ्चार प्रणालीसम्म पुग्न सक्छन् र मानव स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असरहरू देखा पर्छन् । वायुमण्डलमा धुलो र धुवाँमा रहेने कण श्वास नली हुँदै फोक्सोमा पुगेपछि श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, दम, निमोनिया, खोकी, ब्रोङ्काइटिस, एलर्जीदेखि क्यान्सरसम्मका रोगहरुको सङ्क्रमणलाई बढाएको छ । डब्लुएचओको क्यान्सरसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय अध्ययन समितिले गरेको एक अध्ययनले वायु प्रदूषण फोक्सो क्यान्सरको प्रमुख कारण भएको जनाएको छ । युरोप, दक्षिण र उत्तरअमेरिका तथा एशियामा गरिएको अध्ययनमा बढ्दो वायु प्रदूषणसँगै विभिन्न नसर्ने रोगको खतरा बढिरहेको समेत देखाएको छ । वायु प्रदूषणले श्वासप्रश्वास प्रणाली र मुटुमा सबैभन्दा बढी असर गर्ने सो अध्ययनको आधारमा आगामी दिनमा यो विश्वका मृत्युको मुख्य कारण बन्नसक्ने समाचार एजेन्सीहरुले औँल्याएका छन् ।

वायु प्रदूषणले मानव स्वास्थ्यमा मात्र नभई कृषि क्षेत्रमा पनि नकारात्मक असर गर्दछ । वायु प्रदूषणका कारण ओजोन तहमा विनास भई वर्सेनी ११ करोड मेट्रिक टन बालीनाली नोक्सान गरेको विश्व खाद्य सङ्गठनको एक प्रतिवेदनलाई अमेरिकी समाचार संस्था एपीले आफ्नो समाचारमा उल्लेख गरेको छ । वातावरण स्वच्छ र स्वस्थ राख्न स्वच्छ ऊर्जा प्रविधिमा जोड, दाउरा या कोइलाको प्रयोगलाई निरुत्साहित तथा सवारी साधनको प्रदूषण मापदण्ड, औद्योगिकीकरणलाई वातावरणमैत्री तथा हरियाली सडकजस्ता कार्यत्रहरुम जोड दिन सकिएमा सुरक्षित पृथ्वीको निर्माण गर्न सकिन्छ र भावी पुस्ताले स्वस्थ जीवनको सुनिश्चितता पाउन सक्दछन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय आलेख सेवा /(कृष्ण अधिकारी)

रासस (विभिन्न समाचार एजेन्सीको सहयोगमा) फोटो-बिभिन्न एजेन्सी